درک دنیای اجتماعی کودکان و بزرگسالان در طیف اوتیسم۱، نیازمند ابزارهایی است که بتوانند فراتر از مشاهدات بالینی، به قلب تعاملات روزمره نفوذ کنند. چگونه میتوانیم بفهمیم یک فرد در موقعیتهای واقعی اجتماعی مانند بازی با همسالان، گفتوگوهای عادی یا درک نشانههای غیرکلامی چه چالشهایی را تجربه میکند؟ مقیاس پاسخدهی اجتماعی (SRS-2) پاسخی دقیق به این نیاز است؛ ابزاری که مانند یک پنجره، نمایی از عملکرد اجتماعی فرد در زندگی واقعی ارائه میدهد.
مقیاس پاسخدهی اجتماعی (SRS-2) چیست؟
مقیاس پاسخدهی اجتماعی (Social Responsiveness Scale - SRS-2)۲ یک پرسشنامه استاندارد است که برای اندازهگیری شدت علائم مرتبط با اختلال طیف اوتیسم در زمینههای اجتماعی طراحی شده است. این ابزار به جای تمرکز بر تشخیص «بله یا خیر»، به ما کمک میکند تا بفهمیم فرد در کجای یک پیوستار از تعاملات اجتماعی قرار دارد. SRS-2 این کار را از طریق جمعآوری گزارش از افرادی انجام میدهد که به خوبی فرد را میشناسند، مانند والدین، معلمان یا همسر.
این مقیاس به طور خاص، رفتارهایی را میسنجد که در زندگی روزمره قابل مشاهده هستند؛ از توانایی شروع یک مکالمه گرفته تا درک کنایهها و زبان بدن. به همین دلیل، SRS-2 مکملی ارزشمند برای ابزارهای مشاهده مستقیم مانند ADOS-2 است، زیرا تصویری از عملکرد فرد در محیطهای طبیعی و آشنا ارائه میدهد، نه فقط در یک موقعیت بالینی کنترلشده [۱].
نگاهی به ویژگیهای کلیدی SRS-2
- قالب پرسشنامه: این ابزار شامل ۶۵ سؤال است که توسط یک فرد مطلع (والدین یا معلم) در مورد رفتارهای فرد در ۴ هفته گذشته پاسخ داده میشود.
- گروه سنی گسترده: SRS-2 برای ارزیابی افراد از سن ۲.۵ سالگی تا بزرگسالی کاربرد دارد و فرمهای متناسب با هر گروه سنی (پیشدبستانی، مدرسه و بزرگسال) را ارائه میدهد.
- ارزیابی کمی: نتایج به صورت نمرات عددی گزارش میشوند که به متخصصان اجازه میدهد شدت نقایص اجتماعی را در یک طیف (از نرمال تا شدید) اندازهگیری کنند.
- حساسیت به تغییر: از آنجا که SRS-2 شدت علائم را میسنجد، میتوان از آن برای پیگیری پیشرفت فرد در طول زمان و ارزیابی اثربخشی مداخلات درمانی استفاده کرد.
SRS-2 چه حوزههایی را ارزیابی میکند؟
قدرت SRS-2 در توانایی آن برای تجزیه رفتارهای اجتماعی به مولفههای مشخص نهفته است. نمره کل این مقیاس، یک دید کلی از سطح پاسخدهی اجتماعی فرد ارائه میدهد. علاوه بر این، این ابزار پنج زیرمقیاس اصلی را پوشش میدهد که درک ما را از چالشهای فرد عمیقتر میکند:
- آگاهی اجتماعی: توانایی درک نشانههای اجتماعی در موقعیتهای مختلف. برای مثال، آیا فرد متوجه میشود که دیگران خسته یا بیحوصله هستند؟
- شناخت اجتماعی: توانایی تفسیر این نشانهها و درک نیتها و احساسات دیگران. آیا فرد میتواند دلیل ناراحتی دوستش را حدس بزند؟
- ارتباط اجتماعی: شامل جنبههای کلامی و غیرکلامی ارتباط، مانند استفاده از تماس چشمی، زبان بدن و شروع و تداوم مکالمه.
- انگیزه اجتماعی: میزان تمایل فرد برای درگیر شدن در تعاملات اجتماعی. آیا فرد به تنهایی بازی کردن را به بودن با دیگران ترجیح میدهد؟
- علایق محدود و رفتارهای تکراری: این زیرمقیاس به رفتارهای کلیشهای و مقاومت در برابر تغییر میپردازد که از ویژگیهای اصلی اوتیسم است.
کاربردهای بالینی و پژوهشی SRS-2
مقیاس SRS-2 به دلیل سادگی اجرا و اطلاعات غنی که فراهم میکند، در موقعیتهای مختلفی به کار میرود. این ابزار نه تنها در فرآیند تشخیص، بلکه در برنامهریزیهای درمانی و مطالعات پژوهشی نیز نقش مهمی ایفا میکند.
یکی از مهمترین کاربردهای آن در غربالگری۴ است. زمانی که والدین یا معلمان نگران رشد اجتماعی یک کودک هستند، SRS-2 میتواند به سرعت نشان دهد که آیا این نگرانیها به ارزیابیهای بیشتری نیاز دارند یا خیر. در فرآیند ارزیابی جامع۵، نتایج SRS-2 در کنار اطلاعات حاصل از مصاحبههای بالینی (مانند ADI-R) و مشاهدات مستقیم (مانند ADOS-2) قرار میگیرد تا یک تصویر کامل از تواناییها و چالشهای فرد به دست آید.
تفسیر نتایج SRS-2: اعداد چه میگویند؟
نتایج SRS-2 به صورت نمرات T۳ گزارش میشود. این نمرات استاندارد شدهاند، به این معنی که عملکرد فرد با گروه همسالانش مقایسه میشود. نمرات بالاتر در SRS-2 نشاندهنده چالشهای بیشتر در حوزه پاسخدهی اجتماعی است. به طور کلی، نمرات T به سه دسته تقسیم میشوند:
- نمرات ۵۹ و پایینتر: در محدوده طبیعی قرار دارند و نشاندهنده عدم وجود مشکلات قابل توجه در عملکرد اجتماعی هستند.
- نمرات بین ۶۰ تا ۷۵: نشاندهنده مشکلات خفیف تا متوسط در پاسخدهی اجتماعی است که ممکن است در افراد با اوتیسم خفیف یا سایر شرایط روانپزشکی دیده شود.
- نمرات ۷۶ و بالاتر: بیانگر نقایص شدید در عملکرد اجتماعی است و به شدت با تشخیص اختلال طیف اوتیسم مرتبط است [۲].
نقاط قوت و محدودیتهای مقیاس
مانند هر ابزار ارزیابی دیگری، SRS-2 نیز دارای نقاط قوت و محدودیتهایی است. از نقاط قوت آن میتوان به سرعت و سهولت اجرا، هزینه پایین و توانایی سنجش رفتار در محیط طبیعی اشاره کرد. این مقیاس همچنین به تفاوتهای جنسیتی در تظاهرات اوتیسم حساس است.
با این حال، محدودیت اصلی آن، اتکای آن به گزارش دیگران است که میتواند تحت تأثیر سوگیریهای فردی قرار گیرد. همچنین، نمرات بالا در SRS-2 مختص اوتیسم نیست و ممکن است در سایر اختلالات مانند ADHD یا اضطراب اجتماعی نیز دیده شود. به همین دلیل، هرگز نباید از آن به عنوان تنها ابزار تشخیصی استفاده کرد.
جمعبندی
مقیاس پاسخدهی اجتماعی (SRS-2) ابزاری کارآمد و ارزشمند در جعبهابزار متخصصان برای درک بهتر چالشهای اجتماعی در طیف اوتیسم است. این مقیاس با فراهم کردن یک ارزیابی کمی از رفتارهای روزمره، به ما کمک میکند تا شدت مشکلات را بسنجیم، برنامههای درمانی هدفمند طراحی کنیم و پیشرفت فرد را در طول زمان پیگیری نماییم. اگرچه SRS-2 به تنهایی برای تشخیص کافی نیست، اما به عنوان بخشی از یک ارزیابی جامع، نقشی حیاتی در روشن کردن مسیر برای حمایت بهتر از افراد در طیف اوتیسم و خانوادههایشان ایفا میکند.
دعوت به مشاوره و خودشناسی: وقتی درک دنیای اجتماعی فرزندتان یک چالش است
اگر نگران رشد اجتماعی فرزند خود هستید یا احساس میکنید تعاملات او با دیگران متفاوت است، تنها نیستید. درک این چالشها اولین قدم برای حمایت مؤثر است. صحبت با یک متخصص میتواند به شما کمک کند تا با استفاده از ابزارهای ارزیابی معتبر، تصویری روشن از نیازهای فرزندتان به دست آورید و بهترین مسیر حمایتی را برای او پیدا کنید.
تماس با تسکین روان برای رزرو وقت مشاورهبرای دریافت راهنمایی در مورد فرآیند ارزیابی جامع و خدمات تخصصی کودک و نوجوان، میتوانید با ما در کلینیک تسکین روان تماس بگیرید.
دعوت به تعامل: تجربه شما از ارزیابیهای رشدی چیست؟
آیا تجربهای در زمینه استفاده از پرسشنامههای رشدی برای فرزند خود داشتهاید؟ نظرات و سوالات شما میتواند برای دیگر والدینی که در این مسیر قدم میگذارند، بسیار راهگشا باشد. دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
آیا مقیاس SRS-2 برای تشخیص قطعی اوتیسم کافی است؟
خیر. SRS-2 یک ابزار قدرتمند برای غربالگری و سنجش شدت علائم اجتماعی است، اما تشخیص قطعی اوتیسم نیازمند یک ارزیابی جامع توسط تیمی از متخصصان است که شامل مصاحبههای بالینی، مشاهدات مستقیم (مانند ADOS-2) و بررسی تاریخچه رشدی فرد میشود.
چه کسانی پرسشنامه SRS-2 را تکمیل میکنند؟
این پرسشنامه معمولاً توسط والدین، معلمان یا مراقبانی تکمیل میشود که شناخت کاملی از رفتارهای روزمره فرد در محیطهای طبیعی مانند خانه یا مدرسه دارند. برای بزرگسالان نیز، همسر یا یکی از نزدیکان میتواند آن را تکمیل کند.
تفاوت اصلی SRS-2 با ابزاری مانند ADOS-2 چیست؟
تفاوت اصلی در روش ارزیابی است. SRS-2 یک پرسشنامه گزارشی است که رفتارهای فرد را در طول زمان و در محیطهای واقعی میسنجد. در مقابل، ADOS-2 یک ارزیابی مشاهدهای مستقیم و ساختاریافته است که در آن متخصص، تعاملات فرد را در یک جلسه بالینی ارزیابی میکند.
واژهنامه
- طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder - ASD): یک اختلال عصبی-رشدی که با چالش در تعاملات و ارتباطات اجتماعی و همچنین الگوهای رفتاری و علایق محدود و تکراری مشخص میشود.
- مقیاس پاسخدهی اجتماعی (Social Responsiveness Scale - SRS-2): یک پرسشنامه استاندارد که برای سنجش کمی شدت علائم اجتماعی مرتبط با طیف اوتیسم در محیطهای طبیعی طراحی شده است.
- نمرات T (T-Scores): نوعی نمره استاندارد در آزمونهای روانشناختی که به ما اجازه میدهد نمره یک فرد را با میانگین نمرات یک گروه مرجع (مانند همسالان) مقایسه کنیم.
- غربالگری (Screening): فرآیندی برای شناسایی اولیه افرادی که ممکن است در معرض خطر یک بیماری یا اختلال خاص باشند و به ارزیابیهای دقیقتر نیاز دارند.
- ارزیابی جامع (Comprehensive Assessment): یک فرآیند تشخیصی کامل که شامل استفاده از چندین ابزار مختلف (مانند مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه) برای رسیدن به یک درک کامل از وضعیت فرد است.
منابع
- Frazier, T. W., et al. (2017). A multi-site study of the SRS-2 Adult Self-Report form. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47(10), 3296-3307.
- Constantino, J. N., & Gruber, C. P. (2012). Social Responsiveness Scale, Second Edition (SRS-2). Western Psychological Services. [لینک]
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
