ارزیابیهای بالینی مانند ADOS-2 به ما نشان میدهند که یک کودک در یک محیط کنترلشده و در تعامل با یک متخصص چگونه عمل میکند. اما یک سوال کلیدی همیشه باقی میماند: آیا این رفتارها نماینده عملکرد کودک در دنیای واقعی—در زمین بازی، سر میز شام، یا در کلاس درس—هستند؟ بسیاری از کودکان در طیف اوتیسم یاد میگیرند که در موقعیتهای یکبهیک و ساختاریافته به خوبی عمل کنند، اما چالشهای اصلی آنها در هیاهوی غیرقابل پیشبینی زندگی روزمره خود را نشان میدهد. اینجاست که «مقیاس پاسخدهی اجتماعی – ویرایش دوم» یا SRS-2۱ وارد عمل میشود تا این شکاف اطلاعاتی را پر کند.
SRS-2 چیست؟ پنجرهای به سوی دنیای اجتماعی واقعی
مقیاس پاسخدهی اجتماعی (SRS-2) یک پرسشنامه استاندارد است که برای اندازهگیری شدت ویژگیهای مرتبط با اوتیسم در محیطهای طبیعی۲ طراحی شده است. این ابزار شامل ۶۵ سوال است که توسط والدین، معلمان یا سایر افرادی که کودک را به خوبی میشناسند، تکمیل میشود. برخلاف ارزیابیهای مستقیم، SRS-2 بر رفتارهای اجتماعی فرد در طول زمان (مثلاً شش ماه گذشته) تمرکز دارد و به ما کمک میکند تا بفهمیم چالشهای اجتماعی چگونه در زندگی روزمره فرد بروز میکنند. [۱]
این مقیاس به طور خاص پاسخدهی اجتماعی۳ را میسنجد، یعنی توانایی فرد برای درک نشانههای اجتماعی و پاسخ مناسب به آنها در تعاملات دوطرفه. این ابزار نه تنها برای کمک به تشخیص اوتیسم، بلکه برای شناسایی مشکلات اجتماعی در سایر شرایط مانند ADHD، اضطراب اجتماعی و اختلالات ارتباطی نیز کاربرد دارد.
قدرت دیدگاههای چندگانه: فرمهای والدین، معلم و خودگزارشدهی
یکی از بزرگترین نقاط قوت SRS-2، توانایی آن در جمعآوری اطلاعات از منابع مختلف است. رفتار یک کودک ممکن است در خانه، مدرسه و محیطهای دیگر کاملاً متفاوت باشد. SRS-2 با ارائه فرمهای مختلف، این تفاوتها را به خوبی ثبت میکند:
- فرم والدین/مراقب: گزارشی از رفتار کودک در محیط امن و آشنای خانه.
- فرم معلم: دیدگاهی ارزشمند از عملکرد اجتماعی کودک در محیط ساختاریافته و پر از همسالان مدرسه.
- فرم خودگزارشدهی: برای نوجوانان و بزرگسالان، که به آنها اجازه میدهد تا درک خود از چالشهای اجتماعیشان را بیان کنند.
مقایسه نتایج این فرمها میتواند الگوهای جالبی را آشکار کند. برای مثال، کودکی که در خانه عملکرد خوبی دارد اما در مدرسه با چالشهای جدی مواجه است، ممکن است به حمایتهای خاصی در محیط آموزشی نیاز داشته باشد. این دیدگاه چندوجهی برای برنامهریزی مداخلات بسیار حیاتی است.
چه چیزی اندازهگیری میشود؟ خردهمقیاسهای SRS-2
نمره کل SRS-2 یک شاخص کلی از مشکلات اجتماعی ارائه میدهد، اما تحلیل خردهمقیاسها (Subscales)۴ تصویر دقیقتری از نقاط قوت و ضعف فرد ترسیم میکند. این خردهمقیاسها عبارتند از:
- آگاهی اجتماعی: توانایی درک نشانههای اجتماعی۵ (مثلاً متوجه شدن اینکه کسی ناراحت است).
- شناخت اجتماعی: توانایی تفسیر آن نشانهها (مثلاً فهمیدن دلیل ناراحتی آن فرد).
- ارتباط اجتماعی: توانایی پاسخدهی کلامی و غیرکلامی مناسب.
- انگیزه اجتماعی: میزان تمایل فرد به درگیر شدن در تعاملات اجتماعی.
- علایق محدود و رفتارهای تکراری: بررسی اینکه آیا این الگوها در تعاملات اجتماعی اختلال ایجاد میکنند یا خیر.
کاربردهای SRS-2: از غربالگری تا پایش درمان
SRS-2 به دلیل سادگی و سرعت اجرا، کاربردهای گستردهای دارد. این ابزار نه تنها در کلینیکهای تخصصی، بلکه در مدارس و مراکز بهداشت عمومی نیز قابل استفاده است.
- غربالگری (Screening): SRS-2 یک ابزار عالی برای غربالگری۶ و شناسایی کودکانی است که در معرض خطر مشکلات اجتماعی قرار دارند و نیاز به ارزیابیهای بیشتر دارند.
- کمک به تشخیص: اگرچه به تنهایی برای تشخیص کافی نیست، اما نتایج آن در کنار ابزارهای تشخیصی مانند ADOS-2 و ADI-R، اطلاعات ارزشمندی را به فرآیند ارزیابی اضافه میکند.
- پایش پیشرفت: میتوان از SRS-2 در فواصل زمانی مختلف (مثلاً هر شش ماه) استفاده کرد تا تأثیر مداخلات درمانی و آموزشی بر عملکرد اجتماعی کودک را ارزیابی نمود. کاهش نمره در طول زمان میتواند نشاندهنده پیشرفت مثبت باشد.
تفسیر نتایج: چرا نمره بالا همیشه به معنای اوتیسم نیست؟
یکی از نکات بسیار مهم در تفسیر نتایج SRS-2 این است که نمره بالا به طور خودکار به معنای وجود اوتیسم نیست. این نمره نشاندهنده وجود «مشکلات در پاسخدهی اجتماعی» است. این مشکلات میتوانند ریشههای مختلفی داشته باشند. برای مثال، یک کودک با اضطراب اجتماعی شدید یا کودکی با ADHD و مشکلات تمرکز نیز ممکن است در درک و پاسخ به نشانههای اجتماعی دچار مشکل باشد و در SRS-2 نمره بالایی کسب کند.
بنابراین، SRS-2 مانند یک چراغ راهنما عمل میکند؛ نمره بالا به ما میگوید که باید با دقت بیشتری موضوع را بررسی کنیم. اینجاست که ارجاع برای یک ارزیابی تشخیصی جامع، که شامل ابزارهای دقیقتری مانند ADOS-2 و ADI-R و همچنین مقیاسهای درجهبندی دیگر مانند CARS-2 و GARS-3 است، ضروری میشود.
جمعبندی
مقیاس پاسخدهی اجتماعی (SRS-2) ابزاری ارزشمند برای اندازهگیری عملکرد اجتماعی کودک در دنیای واقعی است. این مقیاس با جمعآوری اطلاعات از والدین و معلمان، به ما نشان میدهد که ویژگیهای مرتبط با اوتیسم چگونه در خانه و مدرسه، یعنی جایی که زندگی واقعی اتفاق میافتد، بروز میکنند. SRS-2 به عنوان یک ابزار غربالگری قدرتمند و یک معیار مفید برای پایش پیشرفت، به متخصصان و خانوادهها کمک میکند تا درک عمیقتری از چالشها و نیازهای اجتماعی کودک پیدا کنند. با این حال، نتایج آن باید همیشه در چارچوب یک ارزیابی جامع تفسیر شود تا به یک تصویر دقیق و کاربردی برای برنامهریزی حمایتهای مؤثر دست یابیم.
دعوت به مشاوره و خودشناسی: وقتی گزارش مدرسه با رفتار خانه متفاوت است
آیا تا به حال از معلم فرزندتان بازخوردی درباره رفتار اجتماعی او شنیدهاید که با آنچه در خانه میبینید کاملاً متفاوت است؟ این تفاوتها میتواند گیجکننده باشد. ابزارهایی مانند SRS-2 به درک این تفاوتها کمک میکنند. اگر نگران عملکرد اجتماعی فرزندتان در محیطهای مختلف هستید، صحبت با یک متخصص میتواند به شما کمک کند تا این گزارشهای مختلف را کنار هم بگذارید و به یک درک یکپارچه برسید.
تماس با تسکین روان برای مشاوره تخصصیمتخصصان ما میتوانند به شما در تفسیر گزارشهای مختلف و برنامهریزی برای حمایت از رشد اجتماعی فرزندتان در همه محیطها کمک کنند.
دعوت به تعامل: تجربه شما از چالشهای اجتماعی روزمره چیست؟
چالشهای اجتماعی اغلب در موقعیتهای غیرمنتظره و روزمره خود را نشان میدهند. اگر تجربهای در این زمینه با فرزند خود دارید یا راهکارهایی برای کمک به او در محیطهای اجتماعی پیدا کردهاید، به اشتراک گذاشتن آن در بخش دیدگاهها میتواند برای سایر والدین بسیار مفید باشد. نظرات شما به غنیتر شدن این گفتگو کمک میکند.
سوالات متداول
آیا نمره بالای SRS-2 به طور قطعی به معنای وجود اوتیسم است؟
خیر. نمره بالا در SRS-2 نشاندهنده وجود چالش در پاسخدهی اجتماعی است، اما این چالشها میتوانند ناشی از شرایط دیگری مانند اضطراب اجتماعی، ADHD، یا اختلالات زبان نیز باشند. به همین دلیل، SRS-2 یک ابزار غربالگری قدرتمند است و نتایج آن باید با ارزیابیهای تشخیصی جامع مانند ADOS-2 و ADI-R تکمیل شود.
چه کسی باید پرسشنامه SRS-2 را تکمیل کند؟
این پرسشنامه باید توسط افرادی تکمیل شود که کودک را به خوبی و در محیطهای طبیعی میشناسند. معمولاً فرمهایی برای والدین (یا مراقب اصلی) و معلمان وجود دارد. برای نوجوانان و بزرگسالان نیز فرم خودگزارشدهی در دسترس است. مقایسه گزارشهای افراد مختلف میتواند اطلاعات بسیار ارزشمندی فراهم کند.
تکمیل پرسشنامه SRS-2 چقدر زمان میبرد؟
تکمیل این پرسشنامه معمولاً سریع است و حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان میبرد. سوالات آن به زبان ساده نوشته شدهاند و به رفتارهای قابل مشاهده در زندگی روزمره اشاره دارند.
واژهنامه
- مقیاس پاسخدهی اجتماعی (Social Responsiveness Scale - SRS-2): یک پرسشنامه استاندارد برای اندازهگیری شدت ویژگیهای اوتیسمی و اختلالات تعامل اجتماعی در محیطهای طبیعی.
- محیط طبیعی (Natural Environment): موقعیتها و مکانهای واقعی و روزمره زندگی فرد، مانند خانه، مدرسه، یا زمین بازی، در مقابل محیط کنترلشده و مصنوعی کلینیک یا آزمایشگاه.
- پاسخدهی اجتماعی (Social Responsiveness): توانایی فرد برای درک، تفسیر و پاسخ مناسب به نشانههای اجتماعی کلامی و غیرکلامی در طول تعاملات متقابل.
- خردهمقیاس (Subscale): مجموعهای از سوالات در یک آزمون یا پرسشنامه بزرگتر که یک جنبه یا مهارت خاص را اندازهگیری میکنند.
- نشانههای اجتماعی (Social Cues): سیگنالهای کلامی و غیرکلامی (مانند لحن صدا، حالات چهره، زبان بدن) که افراد برای انتقال اطلاعات و احساسات در تعاملات اجتماعی از آنها استفاده میکنند.
- غربالگری (Screening): فرآیند استفاده از یک آزمون یا ابزار سریع برای شناسایی افراد در یک جمعیت بزرگ که ممکن است در معرض خطر یک بیماری یا اختلال خاص باشند و به ارزیابیهای دقیقتر نیاز دارند.
منابع
- Constantino, J. N., & Gruber, C. P. (2012). Social Responsiveness Scale, Second Edition (SRS-2). Western Psychological Services.
- Bölte, S., Poustka, F., & Constantino, J. N. (2008). Assessing autistic traits: cross-cultural validation of the Social Responsiveness Scale (SRS). Autism Research, 1(6), 354-363.
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
