در سفرمان برای درک مفهوم «زندگی خوب»، از ابزارهای سنجش کیفیت زندگی و رضایت عبور کردیم و به مدل عمیق بهزیستی روانشناختی ریف رسیدیم. اکنون به ایستگاه پایانی و شاید کاربردیترین نقشه راه برای ساختن یک زندگی بهتر میرسیم: مدل PERMA۱. این مدل که توسط مارتین سلیگمن، پدر روانشناسی مثبتگرا، ارائه شده است، به جای پرسیدن «چه چیزی باعث خوشحالی میشود؟»، سؤال مهمتری را مطرح میکند: «عناصر سازنده یک زندگی شکوفا کدامند؟»
سلیگمن معتقد است که بهزیستی یک مفهوم تکبعدی نیست که بتوان آن را در یک کلمه مانند «شادی» خلاصه کرد. در عوض، بهزیستی یک سازه چندوجهی است که از پنج عنصر کلیدی تشکیل شده است. این پنج عنصر، که سرواژه آنها کلمه PERMA را میسازد، پایههای یک زندگی سرشار از معنا، رضایت و شکوفایی۲ را تشکیل میدهند.
از روانشناسی بیماری تا روانشناسی بهزیستی
روانشناسی برای دههها عمدتاً بر مطالعه و درمان بیماریهای روانی متمرکز بود؛ از افسردگی و اضطراب گرفته تا اسکیزوفرنی. مارتین سلیگمن استدلال کرد که این رویکرد، هرچقدر هم که ضروری باشد، تنها نیمی از داستان است. او معتقد بود که وظیفه روانشناسی نباید فقط ترمیم آسیبها باشد، بلکه باید به انسانها کمک کند تا نقاط قوت خود را بشناسند و یک زندگی ارزشمند بسازند. مدل PERMA محصول همین تغییر نگاه است: از تمرکز بر «چه چیزی اشتباه است؟» به تمرکز بر «چه چیزی درست است و چگونه میتوان آن را تقویت کرد؟» [۱].
پنج عنصر سازنده شکوفایی: کالبدشکافی PERMA
مدل PERMA پنج عنصر را معرفی میکند که هر کدام به خودی خود ارزشمند هستند و افراد برای رسیدن به بهزیستی، یک یا چند مورد از آنها را دنبال میکنند. این پنج عنصر عبارتند از:
P - هیجان مثبت (Positive Emotion)
این عنصر همان چیزی است که اکثر مردم آن را «شادی» مینامند. هیجانات مثبتی مانند لذت، امید، قدردانی، عشق و آرامش، سنگ بنای یک زندگی خوب هستند. با این حال، در مدل PERMA، هیجان مثبت تنها یکی از پنج جزء است و هدف نهایی نیست. تمرینهایی مانند نوشتن خاطرات قدردانی یا تمرکز بر لحظات خوب گذشته، حال و آینده میتواند به تقویت این بخش کمک کند.
E - درگیری (Engagement)
آیا تا به حال آنقدر غرق انجام کاری شدهاید که گذر زمان را فراموش کنید؟ این حالت که به آن غرقگی۳ یا Flow میگویند، جوهر عنصر «درگیری» است. این حالت زمانی رخ میدهد که ما از مهارتهای خود برای رویارویی با یک چالش دشوار اما قابل مدیریت استفاده میکنیم. درگیری در فعالیتهای معنادار (از کار و هنر گرفته تا ورزش و سرگرمی) به زندگی ما عمق و رضایت میبخشد.
R - روابط (Relationships)
انسانها موجوداتی عمیقاً اجتماعی هستند. روابط مثبت، حمایتگر و مبتنی بر اعتماد، یکی از قویترین پیشبینیکنندههای بهزیستی است. احساس تعلق، عشق ورزیدن و مورد عشق واقع شدن، و داشتن کسانی که در سختیها کنار ما باشند، برای سلامت روان ما حیاتی است. سرمایهگذاری فعالانه بر روی روابط با خانواده، دوستان و همکاران، یکی از مؤثرترین راهها برای افزایش بهزیستی است.
M - معنا (Meaning)
معنا به احساس تعلق و خدمت به چیزی بزرگتر از خودمان اشاره دارد. این «چیز بزرگتر» میتواند خانواده، جامعه، یک آرمان سیاسی یا اجتماعی، یا یک باور معنوی باشد. وقتی احساس میکنیم زندگی ما هدفی فراتر از منافع شخصیمان دارد، تابآوری ما در برابر سختیها افزایش مییابد و به یک منبع عمیق از رضایت دست پیدا میکنیم. این عنصر شباهت زیادی به بعد «هدفمندی» در مدل ریف دارد.
A - پیشرفت (Accomplishment)
این عنصر به نیاز انسان برای دستیابی به اهداف، تسلط بر مهارتها و کسب موفقیت اشاره دارد. احساس شایستگی و پیشرفت، حتی اگر به پاداش بیرونی منجر نشود، به خودی خود ارزشمند است. تعیین اهداف واقعبینانه و تلاش برای رسیدن به آنها، به زندگی ما ساختار میدهد و عزت نفس ما را تقویت میکند.
کاربرد PERMA: از خودشناسی تا طراحی یک زندگی بهتر
زیبایی مدل PERMA در کاربردی بودن آن است. بر اساس این مدل، ابزارهایی مانند PERMA-Profiler ساخته شدهاند که به افراد کمک میکنند تا پروفایل بهزیستی خود را ارزیابی کنند. با استفاده از این ابزار، شما میتوانید بفهمید که در کدام یک از این پنج حوزه قویتر هستید و کدام حوزهها نیاز به توجه و کار بیشتری دارند. این مدل به ما یک چارچوب عملی میدهد تا به جای انتظار کشیدن برای خوشبختی، خودمان به طور فعال برای ساختن یک زندگی شکوفا قدم برداریم.
جمعبندی
مدل PERMA مارتین سلیگمن، بهزیستی را از یک مفهوم انتزاعی و دستنیافتنی به مجموعهای از پنج عنصر ملموس و قابل پرورش تبدیل میکند. این مدل به ما میگوید که برای داشتن یک زندگی شکوفا، نیازی نیست همیشه شاد باشیم. در عوض، میتوانیم از طریق غرق شدن در یک فعالیت چالشبرانگیز، ساختن روابط عمیق، یافتن معنا در خدمت به دیگران، و تلاش برای رسیدن به اهدافمان، به سطوح بالایی از بهزیستی دست یابیم. PERMA یک نقشه راه عملی برای همه کسانی است که میخواهند از «فقط زنده بودن» فراتر رفته و به «خوب زندگی کردن» برسند.
دعوت به مشاوره و خودشناسی: طراحی پروژه شخصی بهزیستی شما
آیا احساس میکنید در یک یا چند مورد از عناصر PERMA (هیجان مثبت، درگیری، روابط، معنا یا پیشرفت) دچار چالش هستید؟ کار با یک روانشناس یا مشاور میتواند به شما کمک کند تا نقاط قوت و ضعف خود را در این حوزهها شناسایی کرده و یک برنامه عملی برای تقویت فعالانه بهزیستی خود طراحی کنید. این یک سرمایهگذاری ارزشمند برای ساختن یک زندگی شکوفاتر است.
تماس با تسکین روان برای رزرو وقت مشاورهمتخصصان ما در کلینیک تسکین روان میتوانند شما را در مسیر شناخت و پرورش عناصر یک زندگی معنادار و رضایتبخش همراهی کنند.
دعوت به تعامل: کدام عنصر PERMA را میخواهید بیشتر در زندگیتان پرورش دهید؟
پس از آشنایی با این پنج عنصر، کدام یک بیشتر با شما صحبت کرد؟ آیا احساس میکنید نیاز به تجربه هیجانات مثبت بیشتری دارید، یا شاید به دنبال معنای عمیقتری در زندگی هستید؟ برنامهتان برای تقویت این بخش چیست؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
تفاوت اصلی مدل PERMA با نظریههای سنتی خوشبختی چیست؟
نظریههای سنتی اغلب خوشبختی را معادل لذت یا رضایت از زندگی میدانستند. اما مدل PERMA بهزیستی را مفهومی چندبعدی میداند که شامل پنج عنصر مستقل است. ممکن است فردی هیجان مثبت زیادی تجربه نکند اما از طریق معنایابی یا دستاورد، به شکوفایی برسد. PERMA یک دستورالعمل برای ساختن بهزیستی است، نه فقط توصیف آن.
آیا برای شکوفایی باید در تمام پنج عنصر PERMA نمره بالایی داشته باشم؟
لزوماً خیر. پروفایل بهزیستی هر فردی منحصر به فرد است. هدف، داشتن توازن و تقویت آگاهانه این پنج حوزه است. ممکن است فردی بیشتر از طریق روابط و معنا به شکوفایی برسد و دیگری از طریق درگیری در کار و کسب دستاورد. مهم این است که هیچکدام از این ابعاد به طور کامل نادیده گرفته نشوند.
مدل PERMA چه تفاوتی با مدل بهزیستی روانشناختی ریف دارد؟
هر دو مدل رویکردی فراتر از لذتگرایی دارند، اما تفاوتهای ظریفی بینشان وجود دارد. مدل ریف بیشتر جنبههای فلسفی و وجودی شکوفایی (مانند خودمختاری و پذیرش خود) را بررسی میکند. در مقابل، مدل PERMA عملیتر و جزءنگرتر است و پنج مسیر قابل اندازهگیری و قابل تقویت برای رسیدن به بهزیستی را مشخص میکند. این دو مدل مکمل یکدیگر هستند.
واژهنامه
- مدل PERMA (PERMA Model): یک نظریه بهزیستی که توسط مارتین سلیگمن ارائه شده و شامل پنج عنصر کلیدی است: هیجان مثبت (Positive Emotion)، درگیری (Engagement)، روابط (Relationships)، معنا (Meaning)، و پیشرفت (Accomplishment).
- شکوفایی (Flourishing): بالاترین سطح از بهزیستی روانشناختی که در آن فرد نه تنها احساس خوبی دارد (هیجانات مثبت)، بلکه عملکرد خوبی نیز در زندگی دارد (از طریق معنا، روابط و پیشرفت). این مفهوم، هدف اصلی روانشناسی مثبتگرا است.
- غرقگی (Flow): حالتی از تمرکز و درگیری کامل در یک فعالیت که توسط میهای چیکسنتمیهایی توصیف شده است. در این حالت، فرد گذر زمان را فراموش میکند و از انجام خود فعالیت لذت میبرد. این مفهوم هسته اصلی عنصر «درگیری» در مدل PERMA است.
منابع
- Butler, J., & Kern, M. L. (2016). The PERMA-Profiler: A brief multidimensional measure of flourishing. International Journal of Wellbeing, 6(3), 1-48.
- Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Free Press.
این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان حرفهای نیست.
برای تصمیمهای پزشکی با متخصص مشورت کنید.
