سیم‌کشی عادت‌ها: قانون هِب چگونه الگوهای رفتاری ما را شکل می‌دهد؟

دونالد هب و یک ایده سرنوشت‌ساز

دونالد هب (۱۹۰۴-۱۹۸۵)، روانشناس کانادایی، در کتاب تاثیرگذار خود "سازمان رفتار"، ایده‌ای را مطرح کرد که مسیر علوم اعصاب را برای همیشه تغییر داد. او پیشنهاد کرد که یادگیری و حافظه، پدیده‌هایی فیزیکی و قابل مشاهده در مغز هستند. ایده اصلی او، که امروزه به قانون هب معروف است، اغلب به این صورت خلاصه می‌شود: «نورون‌هایی که با هم شلیک می‌کنند، به هم متصل می‌شوند» (Neurons that fire together، wire together).

این جمله به ظاهر ساده، یک انقلاب بود. هب معتقد بود که وقتی یک نورون^۲ (سلول عصبی) به طور مکرر در تحریک نورون دیگری نقش دارد، ارتباط بین آن دو (که سیناپس نامیده می‌شود) قوی‌تر و کارآمدتر می‌شود. این فرآیند، که امروزه آن را پلاستیسیته سیناپسی^۳ می‌نامیم، پایه و اساس بیولوژیکی یادگیری، حافظه و البته، شکل‌گیری عادت‌هاست.

قانون هب به زبان ساده: نورون‌ها و سیم‌کشی مغز

مغز خود را مانند یک جنگل انبوه تصور کنید. در ابتدا، هیچ مسیر مشخصی وجود ندارد. وقتی برای اولین بار یک کار جدید را امتحان می‌کنید (مثلاً یادگیری یک آکورد گیتار)، مانند این است که برای اولین بار از میان بوته‌ها و درختان عبور می‌کنید. این کار سخت، کند و نیازمند تمرکز زیاد است. در این مرحله، گروهی از نورون‌ها که قبلاً ارتباط قوی با هم نداشتند، با هم فعال می‌شوند.

حال اگر هر روز این مسیر را طی کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟ به تدریج، علف‌های هرز کنار می‌روند، زمین صاف می‌شود و یک مسیر مشخص شکل می‌گیرد. در مغز نیز همین اتفاق می‌افتد. با هر بار تکرار آن آکورد، ارتباط بین نورون‌های مسئول این حرکت قوی‌تر می‌شود. سیگنال‌ها سریع‌تر و با تلاش کمتری منتقل می‌شوند. پس از مدتی، این مسیر آنقدر پرتردد و کارآمد می‌شود که پیمودن آن تقریباً خودکار به نظر می‌رسد. این همان عادت است: یک بزرگراه عصبی که توسط قانون هب ساخته شده است.

از تئوری تا عمل: قانون هب در زندگی روزمره

این اصل علمی فقط به کتاب‌های درسی تعلق ندارد؛ بلکه هر روز زندگی ما را شکل می‌دهد. از عادت‌های خوب گرفته تا الگوهای فکری مخرب، همه از قانون هب پیروی می‌کنند. برای مثال، وقتی هر بار با احساس استرس، ناخودآگاه به سراغ خوردن شیرینی می‌روید، در حال تقویت ارتباط بین نورون‌های "احساس استرس" و نورون‌های "میل به شیرینی" هستید. به زودی، این دو آنقدر به هم گره می‌خورند که استرس به طور خودکار شما را به سمت یخچال هدایت می‌کند.

این الگوهای هبی، در چارچوب بزرگ‌تری که در مقاله قبلی درباره سیستم‌های عملکردی لوریا بحث کردیم، معنا پیدا می‌کنند. هر عادت، بخشی از یک شبکه عملکردی بزرگ‌تر است که رفتار، فکر و هیجان را به هم پیوند می‌دهد. درک این موضوع به ما قدرت می‌دهد تا به طور آگاهانه این سیم‌کشی را به نفع خود تغییر دهیم.

فراتر از یک قانون ساده: محدودیت‌ها و واقعیت‌های مغز

البته، قانون هب یک توضیح ساده‌شده از یک فرآیند بسیار پیچیده است. مغز فقط با تقویت اتصالات کار نمی‌کند؛ تضعیف و حذف اتصالات غیرضروری (هرس سیناپسی)، نقش نورون‌های بازدارنده، و تأثیر مواد شیمیایی عصبی مانند دوپامین نیز بسیار مهم هستند. با این حال، این قانون به عنوان یک اصل راهنمای قدرتمند، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چرا عادت‌ها اینقدر چسبنده هستند و چگونه می‌توانیم کنترل بیشتری بر آن‌ها داشته باشیم.

مطالب مرتبط

برای درک عمیق‌تر معماری ذهن و ارتباط آن با رفتار، احساسات و اخلاق، مطالعه مقالات زیر از این سری را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

• معمار ذهن: چگونه ایده‌های الکساندر لوریا مغز و هوش مصنوعی را بازتعریف کرد؟
• مغز قصه‌گو: چرا ذهن ما برای هر رویدادی یک داستان می‌سازد؟
• قطب‌نمای بدن: نقش پنهان هیجان و شهود در تصمیم‌گیری از نگاه داماسیو
• آیا اخلاق در مغز ماست؟ سفری به نوروفلسفه با پاتریشیا چرچلند

دعوت به تعامل

منابع

1. Keysers, C., & Gazzola, V. (2014). Hebbian learning and predictive mirror neurons for actions, sensations and emotions. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 369(1644). — مقاله‌ای که کاربرد مدرن نظریه هب را در درک سیستم‌های نورونی آینه‌ای بررسی می‌کند. [لینک]
2. Duhigg, C. (2012). The Power of Habit: Why We Do What We Do in Life and Business. Random House. — کتابی محبوب که علم پشت عادت‌ها را به زبان ساده برای عموم توضیح می‌دهد و راهکارهای عملی ارائه می‌کند.
3. Hebb, D. O. (1949). The Organization of Behavior: A Neuropsychological Theory. Wiley & Sons. — کتاب کلاسیک دونالد هب که در آن برای اولین بار نظریه خود را مطرح کرد.